Խաչատուր Աբովյան

Գրող, 
մանկավարժ, 
բանագետ-ազգագրագետ, 
լուսավորիչ, 
հայ նոր գրականության ու մանկավարժության հիմնադիր։ 

Ծնվ.` 15.10.1809թ., գ. Քանաքեռ (այժմ` Երևանի շրջագծում): 
Անհետացել է 2(14). 4. 1848: 

1819-22-ին սովորել է Էջմիածնի վանական, 
1824-26-ին` Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցներում, 
1830-35-ին ուսանել է Դորպատի (այժմ` Տարտու) համալսարանում, 
1827-28-ին ուսուցչություն է արել Հաղպատի և Սանահինի վանական դպրոցներում, 
1829-30-ին Էջմիածնում եղել է կաթողիկոսի և սինոդի 

թարգմանիչ ու քարտուղար։ 

1829-ի հոկտեմբերի 9-ին Դորպատի համալսարանի պրոֆ. Ֆ. Պարրոտի արշավախմբի հետ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎՅԱՆը բարձրացել է Արարատ լեռան գագաթը և այդ «սրբապղծության» համար հալածվել հոգևորականների կողմից: 

1837-43-ին` Թիֆլիսի գավառ, դպրոցի տեսուչ և ուսուցիչ, 
1843-48-ին` Երևանի գավառական դպրոցի տեսուչ: 
1848-ի մարտին նշանակվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ: 

Իշխանությունները խոչընդոտել են ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎՅԱՆի լուսավորչական գործունեությունը: 

1848-ի ապրիլի 14-ին դուրս է եկել տնից և այլևս չի վերադարձել: 

Աբովյանը թողել է գրական հարուստ ժառանգություն` հայերեն, ռուսերեն, գերմաներեն: 

Առաջին բանաստեղծությունները (գրաբար) արտացոլել են ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԱԲՈՎՅԱՆի ռոմանտիկ աշխարհընկալումը («Կարօտութիւն նախնի վայելչութեանց հայրենեաց իմոց», 1824, «Սրբաճեմ ոտից տեառն գթութեանց», 1824): 

1820-ական թթ. գրել է սիրո և կարոտի տաղեր: 

Նրան մտատանջել են անհատի և հայրենիքի ճակատագրերը, երազանքի և աններդաշնակ իրականության հակադրությունները («Զգացմունք ցաւալի սրտիս...», «Զի՞նչ այս դառն հարուած...», «Գարուն», «Սէր առ հայրենիս», 1831-35)։ 

Գրել է առակներ, պատմվածքներ, ուղեգրություններ, ճամփորդական խորհրդածություններ («Պարապ վախտի խաղալիք», 1838-41, «Թուրքի ախչիկը», «Նոր վերելք Արարատի գագաթը», 1847): 

Հայ նոր գրականության մեջ շրջադարձային եղավ Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» (1841, հրտ.` 1858) պատմավեպը: 
Այն ԱՌԱՋԻՆ հայ վեպն է, որով էլ սկզբնավորվել է հայկական ռոմանտիզմը: